تبیت بن محمد عسکریثُبَیْت بن محمد عسکری، متکلم و فقیه و محدّث امامی قرن سوم بود. ۱ - پیشینه تبیت بن محمداطلاعات درباره وی اندک، و محدود به گزارش نجاشی (متوفی ۴۵۰) است. رجال شناسان امامی بعد از نجاشی، مطلبی به گفته‌های وی نیفزوده‌اند. [۱]
ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۶۰، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی تا).
[۲]
حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامة الحلّی، ج۱، ص۳۰، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲.
[۴]
محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، ج۱، ص۵۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
تاریخ دقیق ولادت و وفات ثبیت معلوم نیست اما باتوجه به مصاحبتش با محمد بن هارون معروف به ابوعیسی وَرّاق (متکلم معروف امامی، متوفی بعد از ۲۵۰) و روایت از ابواَحْوَص داود بن اسد مصری (متکلم امامی قرن سوم، [۵]
ابن بابویه، الامالی، ص ۶۱۸، قم ۱۳۶۲.
می‌توان او را از رجال امامی قرن سوم دانست.
۲ - دیدگاه نجاشی درباره تبیت بن محمدنجاشی [۶]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ش ۳۰۰، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
ثبیت را متکلمی حاذق و مطّلع در حدیث و روایت و فقه معرفی کرده و او را از «أصحابنا العسکریّین» شمرده است. مامقانی، [۷]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، بخش ۲، ص۱۹۴ـ ۱۹۵، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲.
این تعبیر نجاشی را به معنای مصاحبت ثبیت با امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام دانسته و بر پایه آن احتمال داده است که وی در سامرا (عسکر = منطقه نظامی) می‌زیسته است.
۳ - دیدگاه تستری درباره تبیت بن محمداما به نظر تستری [۸]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۹، قم ۱۴۱۰.
این تعبیر نجاشی صرفاً دلیلی بر امامی بودن ثبیت است، زیرا از وی با تعبیر «من اصحاب العسکریَّیْن» یاد نکرده است و عبارت او تنها بر اقامت ثبیت در یک منطقه نظامی، به احتمال قوی سامرا، دلالت دارد.
۴ - اثار تبیت بن محمد بنا بر گفته نجاشیبه گفته نجاشی ثبیت بن محمد، کتاب‌هایی داشته است، از جمله تولیدات بنی امیه فی الحدیث و ذکر الاحادیث الموضوعة، شامل احادیث ساختگی امویان، کتاب الاسفار، دلائل الائمة علیهم‌السلام و نقض العثمانیة در ردّ عثمانیه جاحظ (متوفی ۲۵۵). کتاب اخیر، ظاهراً به علت مصاحبت ثبیت با ابوعیسی وراق، به ابوعیسی نیز نسبت داده شده است. [۹]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۴، ص۷۷.
[۱۰]
محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، ج۱، ص۵۵، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۵ - وثاقت یا عدم وثاقت تبیت بن محمددر باب وثاقت یا عدم وثاقت ثبیت، در منابع رجالی مطلبی ذکر نشده است، تنها با توجه به این‌که ابن داوود در بخش اول کتاب الرجال، نام موثقان را آورده و نام ثبیت نیز جزو آنهاست، [۱۱]
ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۶۰، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی تا).
به وثاقت او اشاره شده است. [۱۲]
خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۴۰۳.
نجاشی [۱۳]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ش ۳۰۱، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
از ثبیت دیگری در شمار راویان امام صادق علیه‌السلام نام برده، اما کنیه یا نام پدر یا نسبت وی را ذکر نکرده است و تنها حدیثی را آورده که ابوایوب خَزّاز از ابوبصیر از ثبیت از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است. ظاهراً مراد او ثبیت بن نشیط کوفی است برای پاره ای مناقشات سَنَدی. [۱۵]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۹، قم ۱۴۱۰.
در باره ثبیت بن نشیط کوفی نیز جز روایتی از امام صادق علیه‌السلام و ذکر نام وی در شمار شاگردان آن حضرت اطلاع چندانی در دست نیست. کلینی (متوفی ۳۲۹؛ نیز حدیثی از امام صادق در باب دلالت بر امامت امام موسی کاظم علیهماالسلام نقل کرده که در سلسله اِسناد آن، نام ثبیت آمده است. با توجه به این‌که ابوایوب خزّاز از ثبیت بن نشیط روایت کرده، در حدیث کلینی نیز منظور ثبیت بن نشیط کوفی است.
۶ - احتمال موجود در کتاب نجاشی درباره دو تبیتی که ذکر شده استوقوع تصحیف در نسخه‌های کتاب نجاشی، این احتمال را پدید آورده که این دو نام [۱۸]
محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
به یک نفر تعلق دارد، [۲۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲، ص۵۹.
اما برخی رجال نویسان [۲۱]
محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۲، ص۴۷۹، قم ۱۴۱۰.
[۲۲]
خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۴۰۲.
بر نادرستی این احتمال تأکید کرده‌اند، اهل سامرا بوده است، [۲۳]
محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵
. (شهری که در ۲۲۱، در زمان معتصم بنا شد)، بنا براین بین وی و امام صادق علیه‌السلام فاصله زمانی وجود دارد. دلیل دیگر، مصاحبت ثبیت بن محمد با ابوعیسی ورّاق است که محمد بن احمد بن یحیی اشعری از او روایت کرده [۲۴]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ش ۹۳۹، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
در باره ابوعیسی ورّاق [۲۵]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ش ۱۰۱۶، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و بنا براین در طبقه اصحاب امام صادق علیه‌السلام نبوده است. [۲۶]
محمدباقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، ج۱، ص۵۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۷ - فهرست منابع(۱) آقا بزرگ طهرانی، الذریعة (۲) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۳۶۲ ش. (۳) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی تا). (۴) محمد تقی تستری، قاموس الرجال، قم ۱۴۱۰ـ. (۵) مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹. (۶) خوئی، معجم رجال الحدیث. (۷) محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۸) حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامة الحلّی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲. (۹) کلینی، الکافی. (۱۰) عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲. (۱۱) مسعودی، مروج (بیروت). (۱۲) محمد باقر بن محمد میرداماد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۱۳) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسوی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تبیت بن محمد عسکری»، شماره۴۲۲۷. |